Haberler

Açık Olan İşyerlerinde Fazla Çalışma İçin İşçi Onayı

Koronavirüs salgını sebebi ile hala açık olan işyerlerinde fazla çalışma yapmak için işçiden onay alınması gerekli midir?

Fazla Çalışma Nedir?

Fazla çalışma, İş Kanununda yazılı koşullar çerçevesinde haftalık 45 saati aşan çalışmaları ifade ediyor. Bunu yanı sıra, fazla sürelerle çalışma kavramı ise haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle 45 saatin altında belirlendiği durumlarda bu çalışma süresini aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmaları ifade ediyor.
Fazla çalışmanın her saati için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen tutarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödeniyor.

Fazla sürelerle çalışmalarda ise her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yirmibeş yükseltilmesiyle ödenir.

​Ayrıca fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda 270 saatten fazla olamıyor. Bu süre sınırı, işyerlerine veya yürütülen işlere değil, işçilerin şahıslarına ilişkindir. Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sürelerinin hesabında yarım saatten az olan süreler yarım saat, yarım saati aşan süreler ise bir saat sayılıyor.

Normal Koşullarda İşçi Onayı Şart

Normal koşullar altında işverence fazla çalışma yaptırılabilmesi için işçinin onayı alınması gerekiyor. Aksi taktirde işçi fazla çalışma yapmaya kesinlikle zorlanamıyor.
2017 yılında yapılan Yönetmelik değişikliği ile fazla çalışma ihtiyacı olan işverence bu onay iş sözleşmesinin yapılması esnasında ya da bu ihtiyaç ortaya çıktığında alınabiliyor. Dolayısıyla her yılbaşında işçiden onay alma yükümlülüğü de kaldırılmış oldu.

Ayrıca söz konusu değişiklik gereğince, fazla çalışma yapmak istemeyen işçinin verdiği onayı 30 gün önceden işverene yazılı olarak bildirimde bulunmak kaydıyla geri alabilmesi mümkün. Böylece iş sözleşmesi imzalarken fazla çalışma yapacağına onay veren bir işçi 30 gün önceden haber vererek onayını geri alabiliyor.

Hangi Durumlarda Onay Gerekmiyor?

İş Kanunu’nun 42 ve 43. maddelerinde işçi onayına gerek olmayan fazla çalışma halleri belirlenmiş. Buna göre, olağanüstü hallerde ve zorunlu nedenlerle yaptırılan fazla çalışmalarda onay şartı bulunmuyor. Peki söz konusu durumlar ne anlama geliyor?

Öncelikle olağanüstü hal durumuna bakalım. Kanuna göre; seferberlik sırasında ve bu süreyi aşmamak şartıyla yurt savunmasının gereklerini karşılayan işyerlerinde fazla çalışmaya lüzum görülürse işlerin çeşidine ve ihtiyacın derecesine göre
Cumhurbaşkanı günlük çalışma süresini, işçinin en çok çalışma gücüne çıkarabilir. Bu durumda da işçinin onayı aranmaz. Ancak söz konusu düzenleme yaşadığımız pandemi şartları ile örtüşmüyor.

Kanunun 42 nci maddesinde belirtilen zorunlu nedenler ise şöyle belirtilmiş;
- Bir arıza olması,
- Bir arızanın mümkün görülmesi,
- Makineler veya araç ve gereç için hemen yapılması gerekli acele işlerin olması,
- Zorlayıcı sebeplerin ortaya çıkması.

Kanunda öngörülen bu hallerde fazla çalışma yaptırılabilmesi için işin hemen yapılması gereken acele iş olması gerekli. Bu sayılanlardan zorlayıcı sebepler, yangın, doğal afet ve salgın gibi durumları kapsıyor. Buna göre, pandemi sürecinde yapılacak fazla çalışmada işçi onayı şartı aranmaması için işyerinde fazla çalışma yapılmasının zorlayıcı bir sebebe dayanması gerekmektedir.

Örneğin, salgını önlemeye yarayan tıbbi malzeme üretimi ve dağıtımı gibi işlerde bir zorlayıcı nedenin varlığı mevcuttur. Bunun gibi, hastaneler, gıda üretimi, temizlik gibi sektörlerde de benzeri durumlar olabilir. Böyle durumlarda yapılan fazla çalışmalarda işçi onayının alınmasına gerek yoktur. Ancak pandemi sürecinde fazla çalışma yapması elzem olmayan sektörlerde yaptırılacak fazla çalışmada işçi onayının alınması gereklidir.

Dolayısıyla pandemi sürecinde, fazla çalışmada “işçiden onay alınmalı” ya da “onay alınmasına gerek yok” şeklinde direkt bir yorumda bulunmak doğru olmayacaktır. Bu sebeple yapılan işin niteliğine, gerekliliğine ve Devlet tarafından yürütülen sürece göre bir karar verilmelidir.

Sadakat Borcu Var

Zorunlu nedenlerle işçilerin tamamına veya bir kısmına fazla çalışma yaptırabilir. Ancak bu çalışma da sınırsız değildir. İşyerinin normal çalışma düzenine geçmesi halinde zorunlu fazla çalışmaya son verilmelidir. Yine işçilerin zorunlu nedenlerin sürmesi halinde sürekli olarak fazla çalışmaları beklenemez. İşverence uygun bir dinlenme süresi verilmesi zorunludur.

Ayrıca belirtmek gerekir ki zorunlu nedenle fazla çalışma, sadakat borcu içinde kalan bir yükümlülüktür. Bu nedenle zorunlu fazla çalışmayı başta sağlığı olmak üzere haklı bir takım nedenleri olmadan reddeden işçinin iş sözleşmesi işveren tarafından haklı nedenle feshedilebilir.

​Dr. Mehmet BULUT
İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı
 

Muhammed Karabağ

1989 yılında Dicle Üniversitesi İşletme ve 1995 yılında da Anadolu Üniversitesi İktisat bölümlerinden mezun oldu. 1999 yılından beri Avcılar'da kendi ofisinde Serbest Muhasebeci Mali Müşavir olarak çalışan Karabağ, kurucusu ve ortağı olduğu Avcılar'daki Bağımsız Denetim A.Ş.'de Yönetim Kurulu Başkanı olarak çalışmalarını devam ettirmektedir.